आजको डिजिटल युगमा हामी सबैले मोबाइल बैंकिङ, वालेट र QR कोड जस्ता विद्युतीय भुक्तानीका माध्यमहरू प्रयोग गरिरहेका छौं। यसलाई अझै व्यवस्थित र सुरक्षित बनाउन नेपाल राष्ट्र बैंकले समय-समयमा नयाँ नियमहरू ल्याउने गर्दछ।
हालै राष्ट्र बैंकले जारी गरेको "भुक्तानी प्रणालीसम्बन्धी एकीकृत निर्देशन" ले हामीले दैनिक गर्ने डिजिटल कारोबारमा के-कस्ता सीमा र सुविधाहरू छन् भन्नेबारे स्पष्ट पारेको छ। आउनुहोस्, यी व्यवस्थाहरूलाई सरल भाषामा बुझौं।
हामीले दैनिक जीवनमा गर्ने साना तथा मझौला कारोबारहरू यस प्रणालीअन्तर्गत पर्छन्। यसमा मोबाइल बैंकिङ, इन्टरनेट बैंकिङ, वालेट र QR कोडमार्फत गरिने भुक्तानीहरू समावेश छन्।
तपाईंले विभिन्न डिजिटल माध्यमबाट कति रकम पठाउन सक्नुहुन्छ भन्नेमा सीमा तोकिएको छ:
| कारोबारको प्रकृति/माध्यम | प्रतिदिन (रु.) | प्रतिमहिना (रु.) |
| मोबाइल एप्लिकेसन (Mobile Banking, Connect IPS, QR Code) | ३ लाख | सीमा छैन |
| वेब एप्लिकेसन (Connect IPS, Internet Banking) | २० लाख | सीमा छैन |
| बैंक खाताबाट वालेटमा रकम पठाउँदा | २ लाख | १० लाख |
| वालेटबाट बैंक खातामा (QR मार्फत) भुक्तानी गर्दा | २ लाख | १०१० लाख |
| एउटा वालेटबाट अर्को वालेटमा रकम पठाउँदा | ५० हजार | ५ लाख |
केही विशेष अवस्थाहरूमा माथि उल्लिखित सीमाहरू लागू हुने छैनन्:
नेपालभित्र सामान वा सेवा खरिद गर्दा निःशुल्क भुक्तानीको सुविधा उपलब्ध छ। ग्राहकले डेबिट/क्रेडिट कार्ड, वालेट वा मोबाइल बैंकिङबाट QR कोडमार्फत भुक्तानी गर्दा कुनै पनि अतिरिक्त शुल्क लाग्ने छैन।
यसका साथै, यदि तपाईंले मोबाइल एप, इन्टरनेट बैंकिङ वा वालेटको युजरनेम, पासवर्ड वा पिन बिर्सिनुभयो भने, त्यसलाई आफैंले निःशुल्क 'retrieve' गरेर सेवा पुनः सुरु गर्न सक्नुहुन्छ।
तपाईंले USSD प्रणाली (फोनको डायल प्याडबाट चल्ने सेवा) प्रयोग गरी प्रतिकारोबार रु.५ हजारसम्म र प्रतिदिन रु.१० हजारसम्म कारोबार गर्न सक्नुहुन्छ।
त्यस्तै, NFC प्रविधि (Near Field Communication) प्रयोग गरी आफ्नो भुक्तानी कार्डबाट कन्ट्याक्टलेस कारोबार अर्थात् 'ट्याप पे' गर्दा एक पटकमा रु. ५ हजारसम्मको अधिकतम कारोबार गर्न सकिने व्यवस्था रहेको छ।
ठूलो रकमको कारोबार छिटो र सुरक्षित रूपमा गर्नका लागि राष्ट्र बैंकले छुट्टै Large Value Payment System (LVPS) प्रणालीको व्यवस्था गरेको छ। यस अन्तर्गत RTGS प्रणाली मार्फत रु. २ लाख वा सोभन्दा माथिको कारोबार रियल टाइममा गर्न सकिन्छ।
यो सेवा आइतबारदेखि बिहीबारसम्म बिहान ८:३० देखि बेलुका ७:३० बजेसम्म र शुक्रबार अपराह्न २:४५ बजेसम्म उपलब्ध छ। साथै, तत्काल नहुने भुक्तानीहरूका लागि Inter-bank Payment System (IPS) मार्फत पनि ठूलो रकमको कारोबार गर्न सकिन्छ।
व्यवसायिक कारोबारका लागि अब विशेष भुक्तानी सेवाहरू पनि उपलब्ध छन्। यस अन्तर्गत कम्पनीहरूलाई Corporate Pay वा Inter-Bank Fund Transfer for Business जस्ता उपकरणमार्फत कारोबार गर्न छुट्टै सीमा तोकिएको छ।
यी माध्यमबाट व्यापारिक भुक्तानी, कर्मचारी तलबभत्ता, र सरकारी कारोबारका रकमहरू रियल टाइममा वा निर्धारित Settlement Cycle अनुसार भुक्तानी गर्न सकिन्छ। यस्तो सेवा प्रयोग गर्न इच्छुक संस्थाले आफ्नो बैंक वा वित्तीय संस्थामार्फत आवेदन दिनुपर्छ।
राष्ट्र बैंकका यी नयाँ नियम र सीमाले डिजिटल भुक्तानीलाई अझ सुरक्षित र व्यवस्थित बनाएका छन्। अब मोबाइल बैंकिङ, वालेट वा QR कोडमार्फत कारोबार गर्दा कुन माध्यममा कति सीमा लागू हुन्छ र कुन अवस्थामा हुँदैन भन्ने कुरा स्पष्ट भएको छ। यसले प्रयोगकर्ताका लागि सजिलो र पारदर्शी वातावरण बनाउँछ, जसले डिजिटल भुक्तानीप्रतिको विश्वास अझ बढाउनेछ।
अब जिम्मेवार र सचेत प्रयोगकर्ताको रूपमा, नियमहरू बुझौं र सुरक्षित रूपमा डिजिटल भुक्तानी प्रयोग गरौं, किनकि सजग भुक्तानी नै स्मार्ट आर्थिक व्यवहारको सुरुवात हो।
